de Geschiedenis van Wieringen
de Middeleeuwen
De indeling van Wieringen rond het jaar 1000
 | De kop van Noord-Holland omstreeks 1000 A.D.
(gebaseerd op F. Diederik, 1989)
toelichting: donkergeel: Wiron (Wieringen)
in HOOFDLETTERS: de eerste kerkstichtingen (kleine rechthoekjes),
stippen: nederzettingen, streeplijnen: parochiegrenzen, lijnenpatronen: vroegmiddeleeuwse ontginningspatronen. |
De geschiedenis van Noord-Holland is synoniem met een geschiedenis van overstromingen en voortdurend veranderende kustlijnen. Om die reden is het heel moeilijk om de grenzen van Wieringen (en de rest van de West-Friese gewesten) te bepalen. De hiernaast afgebeelde kaart is derhalve niet meer dan een beredeneerde gok, gebaseerd op het handig combineren van de schaarse bronnen, waaronder we zowel de bodemvondsten als de bewaard gebleven geschriften verstaan.
Allereerst is er natuurlijk het archeologisch onderzoek. Overal op Wieringen zijn resten gevonden uit de (vroege) middeleeuwen, het meest aansprekend natuurlijk de vikingschatten van Westerklief, maar ook elders zijn bijzondere vondsten gedaan. Doordat we over heel Wieringen verspreid voorwerpen of restanten van aardewerk vinden zijn er geen duidelijke bewoningsconcentraties aan te wijzen. De Wieringers woonden dus min of meer verspreid over het land, en niet in dorpen.
Parochies
Toch waren er centra aan te wijzen, veelal rond de kerken. In de oudste geschriften, de goederenlijst van de Utrechtse Maartenskerk en die van het klooster van Fulda (de Codex Eberhardi) worden deze genoemd. In de lijst van de Maartenskerk is sprake van 2 landsdelen die aan Sint Maarten toebehoorden, waarschijnlijk ieder met een kerk, plus de apart vermelde streek van Varoht (meestal geïdentificeerd als Vatrop). De lijst van het Klooster van Fulda bevat vooral getuigenissen van mensen die landgoederen in de streek Wieringen schonken aan het klooster. Beide lijsten zijn opgesteld om de aan de Noormannen verloren goederen te identificeren en zodoende terug te kunnen claimen. De Utrechtse lijst is opgesteld in het begin van de 10e eeuw en in 948 aan koning Otto I overhandigd. De lijst van het klooster van Fulda is uit ca. 1160 maar is gebaseerd op archiefstukken uit het begin van de 9e eeuw.
In de late middeleeuwen zijn er vier parochies op Wieringen: Westerland, Hippolytushoef, Stroe en Oosterland. De namen van de verschillende kerken / parochies vertellen ons het een en ander over de ouderdom van de parochies.
Allereerst de namen van de kerken:
- Westerland - Nicolaas
- Hippolytushoef - Hippolytus
- Stroe - Willibrord (ook Antonius wordt genoemd)
- Oosterland - Michael
Een tekening van de Stroeër kerk gemaakt rond 1789. Het hier afgebeelde kerkje is in eind 19e eeuw gesloopt en stond op de plaats van een oudere, grotere kerk. |
Wellicht zijn er te Westerland en Oosterland oudere kerken geweest die aan andere heiligen waren gewijd, maar uitgaande van de naam kunnen deze kerken niet eerder gewijd zijn dan in de 12e eeuw. Nicolaas en Michael zijn namelijk christelijke heiligen die vooral in het oostelijke Middellandsezeegebied bekend waren en pas via de kruistochten in Noord-West Europa bekend raakten. Uit archeologisch onderzoek is bekend dat op de plaats van de huidige Oosterlander Michaelskerk een of meer oudere kerken hebben gestaan, waarvan de geschiedenis wellicht tot de 9e eeuw teruggaat. Wellicht was deze aan St. Maarten gewijd, gezien de banden met Utrecht (speculatief!).
Hippolytus is een vrij onbekende 3e eeuwse heilige, die echter van groot belang is geweest in de vroege dagen van de christelijke kerk. Er zijn in Nederland maar weinig kerken die naar hem genoemd zijn (o.a. in Delft) en het is nooit een populaire heilige geweest in de zin dat er bij wijze van rage in een periode veel kerken naar hem genoemd zijn. Aangezien in de 9e eeuwse goederenlijsten al wordt gesproken van een dominiale hoeve (een koningshoeve) te Alvitlo - Elft - zal er aldaar ook hoogstwaarschijnlijk een voorloper van de Hippolytuskerk geweest zijn.
Stroe behoorde deels toe aan het klooster van Willibrord. De kerk was ook gewijd aan de 8e eeuwse Willibrord, "de apostel der Friezen" wat eveneens op een grote ouderdom wijst. Of de parochie van Stroe en / of de kerk van Oosterland bedoeld worden met de kerken van Wiron is niet duidelijk. Wat wel duidelijk lijkt is dat de parochie van Westerland vanuit Hippolytushoef is gesticht.
Veldnamenonderzoek
Uit het onderzoek naar veldnamen kunnen we een volgende indeling afleiden:
1. De parochie Hippolytushoef bestond uit 4 buurschappen:
- Brokenlaar / Batum, later Noord(er)buren genoemd
- De Elft, het aloude Alvitlo
- Gaare, er zijn meerdere stukken met die naam. Waarschijnlijk gaat het hier om Westerklief / Hollebalg
- Grebbe (!), ten noordwesten van het dorp Hippolytushoef. Het buitendijkse Normerven zou een restant hiervan zijn.
De parochie Hippolytushoef strekte zich uit ten noorden en ten zuiden van het huidige Wieringen. Grebbe is het onderwerp van een lokale legende over een verzonken stad die ergens ten noorden van Wieringen gelegen zou hebben.
2. Westerland bestond uit:
- Noordergeest, het gebied dat nu de Noorderbuurt heet.
- De Hoelem
- Dam, het westelijke puntje van het huidige Wieringen.
- Westerland, rondom de kerk.
De Hoel(e)m is de oudste naam van deze buurschappen.
3. De parochie Stroe omvatte behalve Stroe zelf tevens Smerp. Gezien de grootte van Stroe en de veelvuldige vermelding in de oude akten is het grootste deel van de parochie waarschijnlijk in de Waddenzee verdwenen. Smerp hoort tot de oudste veldnamen die we op Wieringen vinden.
4. De parochie Oosterland bestond behalve Oosterland uit:
- Va(r)trop, een van de oudste bewoningskernen.
- Oud Gest, tegenwoordig het westelijkste deel van Den Oever, evenals
- Gest
- 't Hof, eveneens een stuk van Den Oever, ongeveer ter hoogte van de molen.
Wieringen as a part of the Francian empire 
 The Frisian / Francian feudal system
Back to the top of this page
start / Dutch | history | legends | old photos | villages | anthem | links | search
|
